Có những hình thức kinh tế được xây dựng với mục đích riêng tư để thu lợi ích cá nhân của những cá nhân hoặc một nhóm nhỏ. Thực tế này đặt ra nhiều khó khăn và thiệt hại đối với những người bị mắc kẹt trong những hình thức lừa đảo tinh vi.
Cùng daututienao tìm hiểu Ponzi là gì? Cách nhận biết mô hình Ponzi và phòng tránh qua bài viết dưới đây
Ponzi là gì?
Mô hình Ponzi, còn được biết đến dưới tên mô hình đa cấp kim tự tháp, là một hình thức lừa đảo độc đáo. Hoạt động của nó dựa vào việc thu thập tiền từ những người tham gia sau đó để trả lại cho những người tham gia trước đó. Mặc dù điều đáng chú ý là, người tham gia sau thường sẽ không nhận được bất cứ lợi ích gì từ mô hình này.
Điểm độc đáo của mô hình này là cách nó ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý của những nhà đầu tư tham gia. Người điều hành mô hình sẽ tận dụng tốt tình hình, hiểu rõ nhu cầu và khao khát của người tham gia để lôi kéo họ vào mạng lưới Ponzi.
Trong nhiều trường hợp, nhà đầu tư tham gia vào mô hình Ponzi thậm chí không nhận ra rằng họ đang rơi vào vòng xoáy lừa đảo. Điều này thường xảy ra do tỷ suất lợi nhuận (ROI – Return Of Investment) được hứa hẹn quá hấp dẫn, khiến cho người tham gia bỏ qua những nguy cơ tiềm ẩn có thể xảy ra.
Lịch sử của mô hình Ponzi
Ponzi được đặt theo tên của Charles Ponzi (sinh năm 1882) – một tên trùm lừa đảo người Ý, người chịu trách nhiệm cho sự ra đời của mô hình này. Ông đã khéo léo sử dụng và triển khai mô hình Ponzi, và từ đó lừa được tới 15 triệu USD từ hàng vạn khách hàng, khiến cho không dưới 6 ngân hàng phải đối mặt với sự phá sản. Đây đã đưa Charles Ponzi trở thành tượng đài của ngành tín dụng đa cấp lừa đảo, với mô hình Ponzi của ông được xem là tượng trưng cho sự thông dụng và sự tàn ác của loại hình này.
Lý do gọi là mô hình đa cấp Ponzi
Thuật ngữ “đa cấp” thường xuất hiện khi nhắc đến mô hình Ponzi. Nguyên nhân đơn giản là do người tham gia bị quyến rũ bởi sự hứa hẹn của khoản tiền quá hấp dẫn, và họ thường cố gắng mời thêm những người khác tham gia. Tiền của những người tham gia mới sẽ được sử dụng để trả cho những người tham gia trước đó cùng với lợi nhuận dường như không thể tránh khỏi, tạo ra một cảm giác kỳ vọng lớn đối với mọi người.
Nhìn chung, mô hình này có vẻ hoạt động giống một doanh nghiệp hợp pháp. Tuy nhiên, thực tế là khoản “lợi nhuận” dùng để trả cho các nhà đầu tư bị giới hạn, và mô hình chỉ có thể duy trì bằng việc liên tục có dòng tiền đổ vào ngày càng tăng. Tới một giai đoạn nào đó, lượng tiền mới không đủ để trả cho tất cả những người tham gia, và kết quả là mô hình sẽ sụp đổ.
Trong mô hình Ponzi, hầu hết mọi người đều bị mắt mờ bởi tỷ lệ lợi nhuận hứa hẹn quá hấp dẫn. Mặc dù rủi ro trong mô hình Ponzi cao hơn nhiều so với các hình thức đầu tư khác, nguy cơ mất một phần hoặc thậm chí toàn bộ số vốn đầu tư là hoàn toàn có thể nếu tỷ lệ lợi nhuận không thể đạt được.
Các thành phần của mô hình đa cấp Ponzi
Mô hình Ponzi sẽ bao gồm một số thành viên với các vai trò cụ thể:
Schemer (Người lập kế hoạch): Đây là những kẻ chủ mưu thiết lập toàn bộ hệ thống và mời gọi nhà đầu tư đóng góp vốn. Họ tạo dựng hình ảnh và thương hiệu của bản thân như là doanh nhân thành công, sở hữu khả năng thuyết phục tốt và tạo niềm tin cho người khác.
Investor (Nhà đầu tư): Đây là những “chú gà” mà những người lập kế hoạch thường “chăn dắt”. Họ sẵn sàng đầu tư một số lượng lớn tiền vào hệ thống với hy vọng kiếm lời từ những lãi suất cực kỳ hấp dẫn. Quan trọng hơn, họ thường không cần phải đảm đương bất kỳ công việc gì, mà chỉ chờ đợi nhận hoa hồng từ việc mời thêm người tham gia sau.
Ponzi Introducing Investor (Nhà đầu tư giới thiệu): Đây là những cá nhân thường đóng góp ít tiền hoặc thậm chí không đóng góp vốn tài chính khi tham gia mô hình. Cách hoạt động của họ chủ yếu xoay quanh việc giới thiệu nhiều người đầu tư khác gia nhập hệ thống. Những người lập kế hoạch sẽ chi trả tiền thưởng cho những người này dựa trên số lượng người mà họ giới thiệu, và tiền này sẽ được thu thập từ các nhà đầu tư chính (Investor) mà họ đã mời tham gia.
Đặc điểm của mô hình Ponzi
Mô hình Ponzi yêu cầu những khoản đầu tư ban đầu và hứa hẹn về mức lợi nhuận vượt trội. Những người lập kế hoạch thường dùng ngôn từ mơ hồ khi mô tả chiến lược đầu tư, và thường tạo ra các hứa hẹn về mức lợi nhuận hấp dẫn, lãi suất cao hơn nhiều so với mức lãi suất thông thường.
Mô hình Ponzi đã tồn tại trong gần 100 năm và đã làm nhiều nạn nhân ở khắp nơi trên thế giới. Ở Việt Nam, hình thức lừa đảo này đã phát triển mạnh mẽ và cản trở vào tâm lý của nhiều nhà đầu tư. Dù bất kể biến đổi nào diễn ra, các sơ cấp đặc điểm của mô hình Ponzi vẫn luôn tồn tại.
Người điều hành (Schemer) thường hứa hẹn lợi nhuận cực cao để lôi kéo nhà đầu tư mới tham gia và đánh bại những người tham gia ban đầu. Dần dần, mô hình sẽ hình thành hiệu ứng “thác”, trong đó người điều hành sẽ sử dụng tiền của người mới để trả cho người đầu tiên và ẩn giấu việc này bằng việc camouflaging nó như lợi nhuận.
Ngày càng cao lợi nhuận sẽ khiến nhà đầu tư thêm tiền vào hệ thống, và họ thường sẽ không thật sự cần rút lợi nhuận mà thường để số tiền đó tiếp tục tích lũy để kiếm thêm tiền lãi. Do đó, người điều hành không cần thực sự trả lợi nhuận mà chỉ cần báo cáo là đã kiếm được một số lượng lớn tiền.
Dưới đây là một số đặc điểm cơ bản giúp bạn nhận biết mô hình Ponzi nếu bạn nhận được “lời mời”:
1. Lời hứa lợi nhuận cao và không thực tế: Người điều hành (schemer) thường hứa hẹn lợi nhuận cực cao để thu hút người đầu tư mới. Họ dùng chiêu trò này để lôi kéo cả những người đầu tư hiện tại đổ thêm tiền vào. Theo thời gian, hệ thống tạo ra hiệu ứng “thác”, trong đó tiền của người mới được dùng để trả cho những người đầu tiên, mà cả schemer lẫn họ tỏ ra như đó là lợi nhuận thực sự.
2. Tích lũy tiền lãi: Khi lợi nhuận tăng cao, người đầu tư thường không cảm thấy cần rút lợi nhuận ra mà để số tiền ở lại để tích lũy tiền lãi. Điều này cho phép schemer giả mạo lợi nhuận bằng cách chỉ gửi báo cáo về lời nhuận chứ không thực sự trả tiền.
3. Khó khăn trong việc rút tiền: Mô hình Ponzi thường đối mặt với khả năng nhà đầu tư không thể rút tiền dù hệ thống chưa sụp đổ. Schemer thường sẽ cố gắng giảm thiểu việc rút tiền bằng cách tạo ra kế hoạch mới, trong đó người đầu tư không thể rút tiền trong một khoảng thời gian nhất định để đổi lấy lời nhuận cao hơn.
4. Tạo hình ảnh ổn định: Ngược lại, trong một số trường hợp, mô hình Ponzi có thể thay đổi thành các phương tiện đầu tư hợp pháp. Nhà điều hành có thể tạo ra các báo cáo tài chính giả mạo hoặc lợi nhuận ảo để che đậy thất bại và tạo ra ấn tượng rằng mọi thứ đều ổn định và an toàn.
Thực tế, mô hình Ponzi thậm chí còn có thể giả dạng thành các phương tiện đầu tư hợp pháp. Trong một số trường hợp, những quỹ đầu cơ có thể lừa đảo bằng cách tạo ra báo cáo tài chính giả mạo hoặc tạo ra lợi nhuận ảo. Dần dần, hình thức này có thể biến đổi thành mô hình Ponzi.
Cách thức hoạt động mô hình Ponzi
Để hiểu rõ về mô hình Ponzi, người đầu tư cần tìm hiểu về cách mà nó hoạt động:
- Mô hình bắt đầu với một người đầu tiên, người khởi xướng, tạo ra một cơ hội đầu tư hấp dẫn và kêu gọi người khác tham gia. Để tham gia, người đầu tư phải đóng một khoản vốn ban đầu. Người khởi xướng hứa sẽ trả lại số vốn ban đầu cùng với một phần lợi nhuận trong một khoảng thời gian cụ thể.
- Khi có nhiều người đầu tư gia nhập, ví dụ như thêm hai người khác, người khởi xướng sẽ lấy phần tiền từ những người mới này để trả lại cho người đầu tiên. Người đầu tiên thường bị quyến rũ bởi lợi nhuận vượt trội, do đó họ thường quyết định tái đầu tư. Qua cách này, người khởi xướng có đủ tài chính để trả lời cam kết cho người đầu tiên và thuyết phục họ tái đầu tư. Đồng thời, họ cũng khích lệ việc kêu gọi thêm người tham gia.
-
Khi hệ thống đã ổn định và phát triển, người khởi xướng cần tìm thêm nhà đầu tư mới để đảm bảo có đủ tiền để trả lợi nhuận đã hứa. Đến một thời điểm nào đó, khi không còn đủ tiền để đáp ứng các cam kết, hệ thống sẽ không thể duy trì được nữa. Lúc này, người khởi xướng có thể bị bắt hoặc biến mất cùng với số tiền mà họ đã thu được từ những người đầu tư
Lý do khiến nhà đầu tư sập bẫy Ponzi
Một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến nhà đầu tư dễ rơi vào mạng lưới Ponzi là thiếu kiến thức và kinh nghiệm trong lĩnh vực thị trường tài chính. Khả năng bị mời gọi bởi những ngôn từ rất hấp dẫn, dễ bị ảnh hưởng bởi yếu tố tâm lý, và cuốn hút bởi mức lợi nhuận quá mức thực tế là điều dễ xảy ra.
Một yếu tố khác quan trọng là sự “chuyên nghiệp” trong cách Schemer “mồi chài” những người đầu tư. Thường thì không chỉ một người mà một nhóm người sẽ hợp tác để tạo ra cảnh quan hấp dẫn, khiến bạn chỉ thấy có thể theo đuổi con đường họ đã vẽ.
Trong thị trường tiền điện tử, mọi người đều hiểu rằng lợi nhuận luôn đi kèm với rủi ro. Tuy nhiên, trong mô hình Ponzi, dù tỷ lệ rủi ro rất lớn, nhưng mức lợi nhuận được hứa từ đầu thường rất hấp dẫn. Điều này dẫn đến tình trạng người đầu tư dễ bị cuốn vào lưới lừa vì mong muốn kiếm lời nhanh chóng.
Dấu hiệu nhận biết lừa đảo Ponzi
Có một số dấu hiệu đặc trưng của các mô hình lừa đảo Ponzi mà chúng ta có thể nhận biết:
- Hứa hẹn làm giàu nhanh chóng và thiếu cơ sở: Mô hình Ponzi thường kêu gọi đầu tư với lời hứa làm giàu một cách nhanh chóng, thường không có cơ sở vững chắc để chứng minh sự bền vững của lợi nhuận.
- Thông tin mơ hồ và phóng đại: Các schemer thường đưa ra thông tin không rõ ràng, phóng đại lợi nhuận để qua mắt nhà đầu tư và làm tăng sự quan tâm.
- Lãi suất hấp dẫn với vốn nhỏ: Mô hình Ponzi thường cam kết trả lại lãi suất vượt trội, thậm chí là với mức lãi suất không thể thực tế với khoản vốn ban đầu nhỏ.
- Cam kết không rủi ro hoặc rủi ro siêu thấp: Đối tượng lừa đảo thường cam kết rằng không có rủi ro hoặc rủi ro rất thấp, thuyết phục người tham gia rằng mọi thứ hoàn toàn an toàn và đảm bảo.
- Khó khăn trong việc rút vốn: Ban đầu, việc rút vốn có thể dễ dàng để tạo niềm tin, nhưng sau đó, việc rút vốn thường trở nên khó khăn và phức tạp. Đối tượng lừa đảo thường mời tham gia các gói đầu tư mới với lãi suất cao hơn để ngăn chặn việc rút vốn của những người tham gia khi hạn.
Ngoài ra, còn có những dấu hiệu khác mà ta cần lưu ý như:
- Hoạt động chui và không khai báo đúng quy định: Các mô hình Ponzi thường hoạt động bí mật, không tuân thủ các quy định và không khai báo với các cơ quan có thẩm quyền. Điều này gây ra sự thiếu minh bạch và có thể đặt nhà đầu tư vào tình thế không biết rõ về nguồn gốc và hoạt động của mô hình.
- Sản phẩm đầu tư hời hợt: Các đề xuất đầu tư trong mô hình Ponzi thường không rõ ràng về sản phẩm hoặc dịch vụ mà người đầu tư sẽ đầu tư vào. Thay vào đó, lời hứa về lợi nhuận thường được đặt lên hàng đầu.
- Hoạt động phức tạp và khó hiểu: Các mô hình Ponzi thường sử dụng các thuật ngữ phức tạp và cách thức hoạt động khó hiểu để gây khó khăn cho nhà đầu tư trong việc hiểu rõ về mô hình và lợi ích thực sự của việc đầu tư.
- Hoa hồng giới thiệu nhiều lớp: Để thu hút thêm người tham gia, các đối tượng lừa đảo thường hứa hẹn hoa hồng lớn cho những người giới thiệu thêm người đầu tư. Điều này dẫn đến việc tạo ra nhiều lớp người tham gia, làm tăng khả năng hình thành một cấu trúc kim tự tháp.
Những dấu hiệu này cùng nhau tạo nên hình ảnh không đáng tin cậy và không minh bạch của mô hình Ponzi, và người đầu tư nên cảnh giác để tránh rơi vào bẫy của những mô hình lừa đảo này.
Xem thêm: Exit Scam là gì? Cách phòng tránh Exit Scam·
Cách phòng tránh dự án có mô hình Ponzi hiệu quả
Để đảm bảo sự an toàn cho tài chính của bạn và tránh rơi vào mô hình Ponzi, hãy luôn thực hiện những biện pháp cẩn trọng khi đối diện với cơ hội đầu tư đến từ “trên trời rơi xuống”. Điều này đặc biệt quan trọng trong những thị trường biến động và rủi ro cao như thị trường tiền điện tử.
- Hãy luôn tìm hiểu thông tin liên quan đến dự án đầu tư. Xem xét sự minh bạch và sự công khai của thông tin như lộ trình phát triển, công nghệ được sử dụng và các yếu tố quan trọng khác.
- Hãy nhớ rằng, nguyên tắc cơ bản là lợi nhuận càng cao thì rủi ro càng cao. Không nên bỏ qua việc kiểm tra và xác minh các số liệu thực tế như sách kế toán, báo cáo công khai, thông tin đầu tư và các tài liệu khác như “white paper”.
- Hãy đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu phân tích cụ thể và cơ sở rõ ràng. Đừng phụ thuộc vào sự tin tưởng hoặc ảnh hưởng của người khác.
- Hãy đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu phân tích cụ thể và cơ sở rõ ràng. Đừng phụ thuộc vào sự tin tưởng hoặc ảnh hưởng của người khác.
Là một nhà giao dịch thông thái, bạn nên đặt ra những câu hỏi quan trọng về cơ hội lợi nhuận, rủi ro và chi phí. Hiểu rõ bản chất của khoản đầu tư luôn đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra quyết định đúng đắn cho tài chính của bạn.
Ảnh hưởng của Ponzi với thị trường Crypto
Mô hình Ponzi có thể gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đối với thị trường tiền điện tử (Crypto) và cộng đồng đầu tư. Dưới đây là một số cách mà mô hình Ponzi có thể ảnh hưởng đến thị trường Crypto:
- Tạo ra sự không tin cậy: Khi các dự án Ponzi xuất hiện trong thị trường Crypto, nó tạo ra sự không tin cậy và làm mất đi lòng tin của người đầu tư và cộng đồng. Điều này có thể làm giảm sự quan tâm và tham gia của những người mới vào thị trường, góp phần làm suy yếu thị trường tổng thể.
- Gây nên biến động giá: Các dự án Ponzi thường tạo ra sự tăng trưởng nhanh chóng của giá trong giai đoạn đầu để thu hút nhà đầu tư. Tuy nhiên, khi hệ thống không còn đủ vốn để trả lợi nhuận, nó có thể gây ra sự sụp đổ đột ngột và làm giảm giá trị của tài sản kỹ thuật số liên quan. Điều này có thể tạo ra biến động lớn và không ổn định cho thị trường Crypto.
- Mất tín hiệu cho nhà đầu tư mới: Các dự án Ponzi thường tạo ra ấn tượng về lợi nhuận cao và không rủi ro, làm cho những người mới vào thị trường dễ dàng bị lôi kéo. Khi những dự án này sụp đổ, những người đầu tư mới sẽ bị mất tiền và cảm thấy mất niềm tin vào thị trường Crypto nói chung.
- Gây hại cho danh tiếng của ngành: Các vụ lừa đảo Ponzi có thể lan rộng và tạo ra tiêu điểm truyền thông tiêu cực về thị trường Crypto. Điều này có thể làm hại đến danh tiếng của ngành và gây ra sự quan ngại từ phía các cơ quan quản lý và chính phủ.
- Tạo ra nhu cầu kiểm soát tăng cường: Sự tồn tại của các dự án Ponzi có thể tạo ra nhu cầu tăng cường kiểm soát và quy định trong thị trường Crypto. Các cơ quan quản lý và chính phủ có thể tăng cường giám sát để ngăn chặn các hoạt động lừa đảo và bảo vệ nhà đầu tư.
Tổng kết
Mô hình Ponzi là một hình thức lừa đảo đã tồn tại và gây ra nhiều tổn thất trong suốt nhiều thập kỷ. Điểm đặc trưng của mô hình này là việc sử dụng tiền của người đến sau để trả cho người đến trước, tạo ra ấn tượng về lợi nhuận cao và không rủi ro. Tuy nhiên, sự thật là mô hình Ponzi dựa vào việc kêu gọi đầu tư liên tục và không ngừng, và sẽ đổ sập khi không có đủ vốn mới để trả lợi nhuận cho những người tham gia trước.
Những dấu hiệu đặc trưng của mô hình Ponzi bao gồm những lời hứa về lợi nhuận quá hấp dẫn, sự mập mờ trong thông tin và hoạt động, khó khăn trong việc rút vốn, và sự tập trung vào việc giới thiệu người tham gia mới để trả lợi nhuận cho người tham gia cũ. Điều quan trọng là người đầu tư cần tỉnh táo, tìm hiểu kỹ về dự án và thông tin liên quan, không dựa vào lời hứa và sự ảnh hưởng của người khác.
Trước những cơ hội đầu tư, hãy luôn áp dụng quy tắc cơ bản: tìm hiểu, phân tích, và đưa ra quyết định dựa trên thông tin và dữ liệu rõ ràng. Bằng việc thực hiện những bước cẩn trọng và cân nhắc, bạn có thể bảo vệ bản thân và tài chính khỏi mô hình Ponzi và các hình thức lừa đảo tương tự
